آموزش کار با مولتی‌متر برای تعمیرکاران مبتدی

۱. اجزاء و محل‌های اصلی (قبل از دکمه‌ها)

• صفحه نمایش (LCD): عدد اصلی، علامت منفی، اعشار، نماد باتری، نماد اتصال کوتاه/بیزر و گاهی نمودار میله‌ای (Bar-graph).

• ولوم گردان (Rotary selector / Range dial): حالت اصلی اندازه‌گیری (V, A, Ω, …).

• سوکت‌ها (Jacks):

  • COM (مشکی) — مرجع مشترک.

  • V/Ω/Hz/mA (قرمز) — ورودی برای ولتاژ، مقاومت، فرکانس و جریان‌های کوچک.

  • 10A / A (قرمز جدا) — برای اندازه‌گیری جریان‌های بزرگ (معمولاً تا 10A).

  • بعضی مدل‌ها: سوکت ترموکوپل، سوکت mA جداگانه یا ورودی µA.

• پراب‌ها: سیم‌ها و سوزن‌های اندازه‌گیری (قرمز و مشکی).

  ۲. دکمه‌ها و کنترل‌های رایج — نام و توضیح مجزا

  توجه: همه مولتی‌مترها همه‌ی این دکمه‌ها رو ندارن؛ اما این لیست شامل بیشترین امکانات متداوله.

  • SELECT / FUNC (انتخاب / تابع)
    وقتی ولوم روی یک حالت چندمنظوره قرار داره (مثلاً V/Ω/Hz)، با SELECT بین زیرحالت‌ها جابجا می‌شی (مثلاً از ولتاژ AC به DC، یا از مقاومت به بیزر).
    کاربرد: تغییر تابع بدون چرخاندن ولوم.

  • RANGE (رنج)
    جابجایی بین حالت اتورنج و منوال‌رنج یا تغییر دستی رنج اندازه‌گیری. در حالت منوال وقتی مقدار ناپایدار یا نویزی داری، رنج دستی بهتره.

  • HOLD / DATA HOLD (نگهداشتن مقدار)
    مقدار فعلی صفحه رو فریز می‌کنه تا بتونی عدد رو بخونی یا یادداشت کنی. مخصوصا برای زمانی که نمی‌تونی هم‌زمان به صفحه نگاه کنی.

  • REL / ZERO / TARE (نسبی / صفر کردن)
    مقدار فعلی رو به عنوان مرجع صفر ثبت می‌کنه و مقادیر بعدی را نسبت به اون نمایش می‌دهد. مناسب برای اندازه‌گیری اختلاف یا حذف مقاومت پراب.

  • MIN / MAX / RECORD (کمینه/بیشینه)
    مقادیر حداقل و حداکثر ثبت می‌شن تا پیک‌ها و افت‌ها را ببینی.

  • Hz / % / duty (فرکانس / درصد / دور)
    در حالت اندازه‌گیری ولتاژ/سیگنال، با این دکمه می‌تونی فرکانس یا مقدار Duty Cycle رو مشاهده کنی.

  • Diode (نماد دیا‌د)
    تابع تست دیود؛ معمولاً ولتاژ رو در جهت عبور دیود نمایش می‌دهد (~0.6–0.7V برای سیلیکون).

  • Continuity / BEEP (اتصال کوتاه / بیزر)
    وقتی مقاومت خیلی کم باشه، بیزر میزنه. برای تشخیص اتصال کوتاه یا مسیر الکتریکیِ سالم کاربرد داره.

  • Capacitance (F)
    اندازه‌گیری خازن (فقط مدل‌های دارای این مد). قبل از اندازه‌گیری، خازن باید تخلیه بشه.

  • TEMP / °C/°F (دمای قابل دستیابی)
    برای مولتی‌مترهایی که ترموکوپل دارند؛ با این دکمه واحد یا فعال‌سازی سنسور دما انجام می‌شه.

  • NCV (Non-Contact Voltage) — تشخیص ولتاژ بدون تماس
    در برخی مدل‌ها، یک دکمه یا حسگر برای شناسایی حضور ولتاژ AC بدون تماس وجود داره.

  • BACKLIGHT (نور صفحه)
    روشنایی صفحه را فعال/غیرفعال می‌کنه.

  • POWER / ON-OFF
    روشن و خاموش کردن دستگاه. بعضی مدل‌ها Auto-OFF دارن که برای صرفه‌جویی باتری خاموش می‌شن.

  ---

  ۳. علامت‌ها و نمایشگر — چه معنی می‌دهند

  • V⎓ یا V– = ولتاژ DC

  • V~ = ولتاژ AC

  • A = آمپر (مقدار جریان)

  • Ω = اهم (مقاومت)

  • Ω همراه با بلندگو (🔊) = حالت Continuity/buzzer

  • →|— (دیود) = تست دیود

  • F یا nF/µF = خازن

  • Hz = فرکانس

  • OL / 1 / – – = خارج از محدوده یا اتصال باز (Over-range)

  • BATTERY LOW = باتری رو تعویض کن.

  ---

  ۴. آموزش قدم‌به‌قدم اندازه‌گیری‌ها (برای هر حالت مهم)

  قبل از هر اندازه‌گیری: مطمئن شو مولتی‌متر سالمه، پراب‌ها سالمن و محل‌های اتصال درست‌اند.

  الف) اندازه‌گیری ولتاژ DC (مثلاً باتری یا مدار الکترونیکی)

  1. ولوم را روی بخش V⎓ یا VDC قرار بده. (اگر امکان انتخاب AC/DC توسط SELECT هست، DC را انتخاب کن.)

  2. پراب مشکی را به COM، پراب قرمز را به V/Ω ورودی بزن.

  3. پراب‌ها را به دو سر منبع بزن (قرمز مثبت، مشکی منفی).

  4. عدد را بخون. اگر OL دیدی، رنج را بالا ببر یا از اتورنج استفاده کن.
     نکته ایمنی: ولتاژهای بالای شبکه (230VAC) بسیار خطرناک‌اند — از رنج مناسب و پراب با حفاظ استفاده کن.

  ب) اندازه‌گیری ولتاژ AC

  1. ولوم را روی V~ قرار بده.

  2. پراب‌ها را مانند ولتاژ DC وصل کن.

  3. پرهیز کن از اندازه‌گیری جریان با پراب‌ها روی V/Ω؛ اشتباه می‌تواند فیوز رو بسوزاند.

  پ) اندازه‌گیری جریان (آمپرسنجی) — روش صحیح

  مهم: برای اندازه‌گیری جریان باید مولتی‌متر را در سری با بار قرار دهی.

  1. مدار را خاموش کن و مسیر را باز کن (یک نقطه قطع کن).

  2. پراب مشکی به COM؛ پراب قرمز به جا مناسب (برای جریان کوچک به V/Ω/mA؛ برای جریان بزرگ به 10A).

  3. ولوم را روی A یا mA قرار بده (یا از SELECT برای انتخاب رنج).

  4. پراب‌ها را در دو طرف قطع قرار بده تا جریان از داخل مولتی‌متر عبور کنه.
     هشدار: اگر شک داری کدوم رنج رو انتخاب کنی، ابتدا از رنج بالاتر (10A) استفاده کن و سپس کوچک‌ترش کن.

  ت) اندازه‌گیری مقاومت

  1. برق منبع را از مدار قطع کن.

  2. ولوم را روی Ω قرار بده.

  3. پراب‌ها را به دو سر قطعه وصل کن.

  4. مقدار مقاومت روی نمایشگر ظاهر می‌شود؛ اگر OL بود یعنی مقاومت خیلی بالاست یا اتصال باز.

  ث) تست اتصال کوتاه / بیزر

  1. ولوم را روی نماد بیزر یا Ω/🔊 بگذار.

  2. پراب‌ها را بین دو نقطه قرار بده؛ اگر بوق بزنه → اتصال کوتاه یا مقاومت نزدیک صفر است.

  ج) تست دیود

  1. ولوم را روی نماد دیود قرار بده.

  2. پراب قرمز را به آند و مشکی را به کاتد وصل کن — عدد ~0.6–0.7V برای دیود سیلیکونی معمولیه. اگر معکوس بزنی و عدد OL بیاد یعنی دیود سالم احتمالاً.

  چ) اندازه‌گیری خازن

  1. خازن را تخلیه کن و از مدار جدا کن.

  2. ولوم را روی F (خازن) قرار بده یا تابع capacitance را انتخاب کن.

  3. پراب‌ها را وصل کن و مقدار را بخون.

  ح) فرکانس و Duty Cycle

  1. ولوم را روی Hz یا از SELECT تابع فرکانس را انتخاب کن.

  2. پراب‌ها را روی سیگنال مورد نظر قرار بده.

  3. فرکانس و درصد Duty نمایش داده می‌شود.

  خ) دما

  1. سنسور ترموکوپل را وصل کن به ورودی مخصوص.

  2. TEMP را انتخاب کن و واحد (°C/°F) را تنظیم کن.

  د) تست hFE ترانزیستور (در صورت وجود سوکت)

  1. ترانزیستور را مطابق پایه‌ها در سوکت قرار بده (B, C, E).

  2. تابع hFE را انتخاب کن و عدد تقویت را بخوان.

  ---

  ۵. نکات ایمنی کلیدی و نگهداری

  • قبل از اندازه‌گیری جریان، همیشه پراب قرمز را به جک مناسب منتقل کن.

  • مقاومت را فقط وقتی مدار خاموش است اندازه بگیر.

  • پراب‌ها و کابل‌ها را از نظر ترک یا سیم‌برق دیدی تعویض کن.

  • از CAT-rating مولتی‌متر برای کار با شبکه برق استفاده کن (CAT II/III/IV).

  • اگر فیوز داخل مولتی‌متر سوخت، قبل از باز کردن دستگاه دفترچه را بخوان یا به تعمیرکار مراجعه کن.

  • مولتی‌متر را در جای خشک و دور از ضربه نگهدار، باتری را مرتب چک کن.

  ---

  ۶. پیام‌ها و خطاهای متداول

  • OL = بیش از محدوده (Over-range) یا اتصال باز (بسته به حالت).

  • bAtt / battery low = باتری ضعیف، دقت کاهش پیدا می‌کند.

  • – – یا علامت منفی اشتباه = پلاریته معکوس در ولتاژ DC.

  • اگر هنگام اندازه‌گیری mA بوق نخورد ولی جریان نیست، احتمالاً فیوز ورودی mA سوخته.